Cổng PS/2 (Personal System/2), từng là biểu tượng của kết nối bàn phím và chuột trong thời kỳ đầu của máy tính cá nhân, đã trải qua một hành trình dài từ khi ra đời đến khi gần như biến mất khỏi các thiết bị hiện đại. Bài viết này sẽ phân tích lịch sử ra đời, lý do suy giảm, và những công dụng còn lại của cổng PS/2 trong bối cảnh công nghệ ngày nay.
1. Lịch Sử Ra Đời và Sự Phát Triển của Cổng PS/2
Cổng PS/2 được giới thiệu vào năm 1987 bởi IBM, cùng với dòng máy tính Personal System/2 (PS/2), đánh dấu một bước ngoặt trong việc chuẩn hóa kết nối ngoại vi. Trước đó, các máy tính cá nhân sử dụng nhiều giao diện khác nhau như cổng nối tiếp (serial port) hoặc cổng DIN 5 chân cho bàn phím, gây khó khăn trong việc sản xuất và sử dụng. Chuột thường được kết nối qua cổng nối tiếp, yêu cầu cấu hình phức tạp và không hỗ trợ cắm nóng. 
Cổng PS/2, với thiết kế tròn 6 chân (mini-DIN), được tạo ra để:
- Chuẩn hóa kết nối: Cung cấp giao diện thống nhất cho bàn phím và chuột, với cổng riêng biệt (màu tím cho bàn phím, màu xanh lá cho chuột).
- Tăng độ tin cậy: Sử dụng giao thức truyền dữ liệu nối tiếp đơn giản, cung cấp nguồn điện 5V trực tiếp cho thiết bị, và có độ trễ thấp nhờ ngắt phần cứng.
- Đơn giản hóa trải nghiệm người dùng: Loại bỏ nhu cầu cấu hình phần mềm phức tạp như với cổng nối tiếp.
Trong suốt thập niên 1990 và đầu 2000, PS/2 trở thành tiêu chuẩn vàng trên hầu hết các máy tính cá nhân, được các nhà sản xuất ngoài IBM áp dụng rộng rãi. Độ trễ thấp và tính ổn định của nó đặc biệt phù hợp cho các ứng dụng văn phòng và chơi game thời bấy giờ.
2. Lý Do Cổng PS/2 Suy Giảm
Mặc dù từng thống trị, cổng PS/2 dần mất đi vị thế từ cuối những năm 1990 do sự xuất hiện và phát triển của các công nghệ mới. Dưới đây là các nguyên nhân chính:
2.1. Sự Thống Trị của USB
Cổng USB (Universal Serial Bus), ra mắt vào giữa thập niên 1990, nhanh chóng vượt qua PS/2 nhờ:
- Tính linh hoạt: USB hỗ trợ cắm nóng (plug-and-play), cho phép kết nối và ngắt kết nối mà không cần tắt máy, trong khi PS/2 yêu cầu khởi động lại.
- Đa năng: Một cổng USB có thể kết nối với nhiều loại thiết bị (bàn phím, chuột, ổ cứng, máy in, v.v.), trong khi PS/2 chỉ giới hạn ở bàn phím và chuột.
- Tốc độ truyền dữ liệu: USB 2.0 và 3.0 mang lại tốc độ cao hơn nhiều so với giao thức PS/2, dù bàn phím và chuột không yêu cầu băng thông lớn.
2.2. Tiết Kiệm Chi Phí và Không Gian
Cổng PS/2 yêu cầu phần cứng riêng biệt trên bo mạch chủ cho từng thiết bị (bàn phím và chuột), chiếm không gian và tăng chi phí sản xuất. USB, với khả năng tích hợp nhiều chức năng vào một cổng, giúp các nhà sản xuất tối ưu hóa thiết kế và giảm chi phí.
2.3. Sự Phát Triển của Công Nghệ Không Dây
Sự ra đời của bàn phím và chuột không dây (sử dụng Bluetooth hoặc USB receiver) mang lại sự tiện lợi và linh hoạt, làm giảm nhu cầu sử dụng các cổng vật lý như PS/2. Người dùng ngày nay ưu tiên các thiết bị không dây vì tính thẩm mỹ và khả năng di động.
2.4. Hạn Chế Kỹ Thuật của PS/2
- Không hỗ trợ cắm nóng: Việc cắm hoặc rút thiết bị PS/2 khi máy đang chạy có thể gây hỏng phần cứng.
- Tương thích ngược hạn chế: Các thiết bị hiện đại không còn hỗ trợ PS/2, buộc người dùng phải sử dụng bộ chuyển đổi PS/2 sang USB, thường kém hiệu quả.
- Thiếu tính đa dụng: PS/2 không thể cạnh tranh với USB trong việc hỗ trợ các thiết bị ngoại vi đa dạng.
2.5. Cải Tiến Công Nghệ USB
Mặc dù PS/2 từng được cho là có độ trễ thấp hơn USB (do sử dụng ngắt phần cứng thay vì polling), các cải tiến trong USB 2.0 và 3.0 đã xóa bỏ khoảng cách này. Các bàn phím và chuột chơi game hiện đại sử dụng USB đều đạt hiệu suất tương đương hoặc vượt trội so với PS/2.
3. Công Dụng Còn Lại của Cổng PS/2
Dù đã gần như biến mất khỏi các thiết bị hiện đại, cổng PS/2 vẫn còn một số ứng dụng trong các trường hợp đặc thù:
3.1. Hỗ Trợ Hệ Thống Cũ
- Hệ thống công nghiệp và máy chủ cũ: Nhiều máy tính trong các ngành công nghiệp, ngân hàng, hoặc trung tâm dữ liệu vẫn sử dụng PS/2 do được triển khai từ hàng chục năm trước và chưa được nâng cấp.
- Bảo trì và sửa chữa: Kỹ thuật viên CNTT sử dụng bàn phím và chuột PS/2 để kiểm tra hoặc cấu hình các hệ thống cũ không hỗ trợ USB tốt.
3.2. Ứng Dụng Yêu Cầu Độ Trễ Thấp
- Trong một số trường hợp hiếm hoi, như chơi game chuyên nghiệp hoặc ứng dụng kỹ thuật cần phản hồi tức thời, PS/2 vẫn được sử dụng vì độ trễ thấp. Tuy nhiên, điều này không còn phổ biến do USB hiện đại đã cải thiện đáng kể.
3.3. Tương Thích với BIOS/UEFI
- Một số bo mạch chủ cũ yêu cầu bàn phím PS/2 để truy cập BIOS/UEFI, đặc biệt trong các môi trường khởi động không nhận diện USB. Tuy nhiên, các bo mạch chủ hiện đại đã loại bỏ hạn chế này.
3.4. Sở Thích Cá Nhân và Công Nghệ Cổ
- Cộng đồng đam mê công nghệ cổ (retro computing) vẫn sử dụng PS/2 để tái tạo trải nghiệm máy tính từ thập niên 80-90. Các bàn phím cơ huyền thoại như IBM Model M, vốn dùng cổng PS/2, vẫn được săn lùng vì chất lượng gõ và độ bền.
4. Kết Luận
Cổng PS/2 từng là một bước tiến quan trọng trong lịch sử máy tính cá nhân, mang lại sự chuẩn hóa và hiệu quả cho kết nối bàn phím và chuột. Tuy nhiên, với sự xuất hiện của USB và công nghệ không dây, PS/2 đã bị vượt qua bởi tính linh hoạt, tiện lợi, và hiệu suất vượt trội của các giải pháp mới.
Tính đến năm 2025, PS/2 chỉ còn tồn tại trong các hệ thống cũ, ứng dụng chuyên biệt, hoặc cộng đồng yêu thích công nghệ cổ. Sự suy giảm của PS/2 là minh chứng cho tốc độ phát triển không ngừng của công nghệ, nơi các tiêu chuẩn cũ nhường chỗ cho những giải pháp hiện đại hơn, đáp ứng tốt hơn nhu cầu của người dùng.
